Unia Europejska

Niepełnosprawni a prawa autorskie

(DPS Forum 25.09.2001)

W czerwcu 2001 r. opublikowano wytyczne UE (2001/29/EG) dotyczące harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Wytyczne zawierają też pewne odniesienia do osób niepełnosprawnych.

Celem zasadniczym jest równouprawnienie w dostępie do wydawnictw chronionych prawami autorskimi, także gdy ze względu na niepełnosprawność konieczne jest zastosowanie innej formy przekazu.

Kraje członkowskie Unii mogą (ale nie muszą) dopuścić w swoim prawodawstwie legalne przetwarzanie istniejących (i chronionych prawem autorskim) publikacji, jeśli nie ma to celu komercyjnego, a jest konieczne w dostosowaniu tej publikacji do potrzeb osoby niepełnosprawnej. W przypadku internetu chociażby oznaczałoby to przykładowo możliwość skanowania , kopiowania i przetwarzania istniejącego tekstu , tak by mogły z niego skorzystać osoby niedowidzące. Można sobie naturalnie wyobrazić znacznie szersze zastosowanie tych wytycznych.

Jednocześnie nakłada się jednak obowiązek na rządy poszczególnych krajów, by one również we własnym zakresie robiły wszystko w kierunku najszerszego udostępnienia różnych publikacji osobom niepełnosprawnym. Tradycyjnie już takie "złagodzenie" prawa pociąga za sobą szereg ograniczeń. Przekształcanie istniejącej publikacji w formę odpowiednią dla osoby niepełnosprawnej jest ściśle powiązane z rodzajem tej niepełnosprawności. Jeśli więc korzystamy z jakiegoś chronionego prawem tekstu i tworzymy dokument w języku Braille'a dla tych, dla których jest to najodpowiedniejsze (print disabled), to nie możemy równocześnie np. udostępnić tego tekstu w formie drukowanej normalnie.

Pamiętajmy , że są to jedynie wytyczne. Fakultatywny charakter unijnego dokumentu powoduje, że trudno dziś wyrokować, jakie konkretne rozwiązania przyjęte zostaną w poszczególnych krajach. Mają się one pojawić do końca 2002 roku.

W podobnym kierunku mają iść rozwiązania w dziedzinie likwidowania technicznych ograniczeń chronionych prawem, jeśli jest to konieczne dla udostępnienia dzieła osobie niepełnosprawnej. Nie ma to jednak dotyczyć dzieł (publikacji czy rozwiązań technicznych) udostępnianych w formie interaktywnej (on-line).

W skrócie:

Aby doszło do wprowadzenia wytycznych w życie i tym samym zagwarantowania niepełnosprawnym równouprawnienia w dostępie do publikacji chronionych prawem autorskim należy zrealizować następujące punkty:

• ustawodawca lokalny (czyli w konkretnym kraju UE) musi wprowadzić nowe uregulowania prawne
• powielanie, odtwarzanie, wykorzystanie itd. istniejących dzieł możliwe będzie dla osób niepełnosprawnych, jeśli nie ma to aspektu komercyjnego. Dotyczy to także całych książek i czasopism.
• Zadaniem samych "wytwórców dzieł" jest, by dostosować je do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Jeśli tego nie robią, nie mogą sobie rościć prawa do opłaty za wykonanie tego przez inne podmioty czy osoby prywatne.